Prawa i obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi

Współczesne społeczeństwo staje przed wyzwaniem zrównoważonego rozwoju, a jednym z kluczowych obszarów tego dążenia jest odpowiedzialne gospodarowanie odpadami komunalnymi. W kontekście tego ważnego zagadnienia, jednostki samorządu terytorialnego odgrywają kluczową rolę, pełniąc nie tylko funkcję organizacyjną, lecz także spełniając istotne zadania związane z ochroną środowiska i zapewnieniem zdrowego otoczenia dla mieszkańców. Prawa i obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi stanowią centralny punkt regulacji prawnych, kształtując tym samym fundamenty skutecznego systemu zarządzania odpadami na poziomie lokalnym.

            Samorząd województwa pełni kluczową rolę w kształtowaniu efektywnego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, dysponując ważnymi narzędziami, które czynią go istotnym podmiotem w tym obszarze. Centralnym aspektem tego wpływu jest opracowywanie wojewódzkich planów gospodarki odpadami, które stanowią strategiczne dokumenty określające kierunki działań na obszarze danego województwa. Wojewódzki plan gospodarki odpadami obejmuje szereg kluczowych elementów, w tym identyfikację instalacji komunalnych na terenie województwa oraz plan zamykania tych instalacji, które nie spełniają norm ochrony środowiska, a których modernizacja nie jest możliwa z przyczyn technicznych lub nie jest uzasadniona z perspektywy ekonomicznej.

            Z chwilą wprowadzenia reformy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi zmienia się także pozycja prawna gminy. Gmina stała się odpowiedzialna za odpady komunalne. Wykonuje ona liczne zadania, które można podzielić na siedem grup. Są to:

1. zadania organizatorskie,
2. zadania prawodawcze,
3. zadania finansowe,
4. zadania kontrolno-nadzorcze,
5. zadania informacyjno-edukacyjne,
6. zadania analityczno-sprawozdawcze,
7. zadania rejestrowe.

Najliczniejsza jest grupa zadań organizatorskich.  W ich obrębie wyróżnić należy m.in. tworzenie warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewnianie wykonania tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych (art. 3 ust. 2 pkt 1 u.u.c.p.g.); zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, w tym instalacji komunalnych (art. 3 ust. 2 pkt 2 lit. a u.u.c.p.g.); obejmowanie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi (art 3 ust. 2 pkt 3 u.u.c.p.g.); nadzorowanie gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizacja zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości (art. 3 ust. 2 pkt 4 u.u.c.p.g.); zapewnienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych; tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, które zapewniają przyjmowanie co najmniej takich odpadów komunalnych, jak: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady (art. 3 ust. 2 pkt 5 u.u.c.p.g.), odpady niebezpieczne, przeterminowane leki i chemikalia, odpady niekwalifikujące się do odpadów medycznych powstałych w gospodarstwie domowym w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, w szczególności igły i strzykawki itd. (art. 3 ust. 2 pkt 6 u.u.c.p.g); tworzenie i utrzymywanie punktów napraw i ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami (art. 3 ust. 2 pkt 6a u.u.c.p.g.); zorganizowanie odbierania odpadów komunalnych w przypadku właścicieli nieruchomości, którzy nie zawarli umowy korzystania z usług wykonywanych przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, wpisanego do rejestru działalności regulowanej (art. 6 ust. 6 u.u.c.p.g.); zorganizowanie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy (art. 6c ust. 1 u.u.c.p.g.); udzielanie zamówień publicznych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, albo zamówień publicznych na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów (art. 6d ust. 1 u.u.c.p.g.).

Gminy ponadto zostały zobowiązane do ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania (w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.), tj.:

1. Do 16.07.2013 r. – do nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania;
2. Do 16.07.2020 r. – do nie więcej niż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.

Inna istotna sfera kompetencji gminy obejmuje zadania prawotwórcze. Gmina posiada rozległe uprawnienia związane z kształtowaniem prawa dotyczącego organizacji systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Zmiany wprowadzone w tym obszarze od 1 stycznia 2012 roku istotnie poszerzyły zakres zadań gminy oraz zwiększyły jej rolę w procesie stanowienia prawa miejscowego. Przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nakładają na gminy obowiązek wydawania różnorodnych aktów prawa miejscowego, koniecznych dla skonstruowania, wdrożenia i funkcjonowania nowych systemów. Wśród tych aktów znajdują się następujące regulacje:

1. Regulamin utrzymania czystości i porządku w gminie (art. 4 u.u.c.p.g.);
2. Uchwałę w sprawie innych sposobów wykonania obowiązku pozbycia się odpadów z terenu nieruchomości (ar. 6 ust. 1a u.u.c.p.g.);
3. Uchwałę w sprawie górnych stawek opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości w systemie umownym (art. 6 ust. 2 u.u.c.p.g.);
4. Uchwałę w sprawie rozciągnięcia systemu gminnego na wszystkie nieruchomości, na których powstają odpady komunalne (art. 6c ust. 2 u.u.c.p.g.);
5. Uchwałę w sprawie podziału gminy na sektory (art. 6d ust. 2 u.u.c.p.g.);
6. Uchwały związane z zorganizowaniem systemu gminnego (art. 6r ust. 3 i 4 u.u.c.p.g.);
7. Uchwały o odpłatnym przyjmowaniu przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych odpadów z działalności rolniczej niestanowiących odpadów komunalnych (art. 6ra u.u.c.p.g.);
8. Uchwały związane z wprowadzeniem opłat w systemie gminnym.

W zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, zadania finansowe gminy przybierają formę zobowiązania do wprowadzenia opłat, które są ustalane w zróżnicowany sposób i uiszczane przez właścicieli nieruchomości. Zgodnie z przepisami ustawowymi, opłaty te mogą być określane poprzez uchwałę rady gminy (zgodnie z art. 6k ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach), decyzję organu wykonawczego (zgodnie z art. 6 ust. 7 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach), a także poprzez umowę (zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach), gdzie rada gminy ma uprawnienie określania maksymalnej wysokości opłat za pomocą uchwały.

Działania kontrolno-nadzorcze podejmowane przez gminę w obszarze gospodarowania odpadami komunalnymi mają istotny wpływ na skuteczność działań podejmowanych zarówno przez właścicieli nieruchomości, jak i podmioty zajmujące się odbiorem odpadów komunalnych od tych właścicieli. Gmina, poprzez wykonywanie tych zadań, uczestniczy wspólnie w zarządzaniu i ponosi odpowiedzialność za działalność podmiotu, którego działania podlegają kontroli i nadzorowi. Wprowadzone zmiany z 2011 roku, wynikające z ustawy nowelizującej, znacząco wzmacniają funkcje kontrolne gminy. Wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) środki kontrolno-nadzorcze są stosowane wobec właścicieli nieruchomości oraz podmiotów, które odbierają odpady komunalne od tych właścicieli.

Kolejnym obszarem zadań są zadania informacyjno-edukacyjne, wynikające z postanowień art. 3 ust. 2 pkt 8 i 9 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zgodnie z przepisami tego rodzaju, gminy są zobowiązane do prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych w celu promowania właściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, zwłaszcza w obszarze selektywnego zbierania tych odpadów.

Zadania analityczno-sprawozdawcze stanowią nową kategorię zadań, wprowadzoną poprzez ustawę nowelizującą z 2011 roku. Na mocy art. 3 ust. 2 pkt 10 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gmina zobowiązana jest do przeprowadzania corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi. Dodatkowo, wójt (burmistrz, prezydent miasta) ma obowiązek przygotowywania sprawozdań z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Dokument ten opiera się na sprawozdaniach dostarczanych przez podmioty zajmujące się odbiorem odpadów komunalnych. Sprawozdanie to jest co roku tworzone przez zarząd gminy i przedstawiane marszałkowi województwa oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Zadania rejestrowe stanowią nowe zagadnienie w kontekście zarządzania odpadami komunalnymi, wprowadzone przez ustawę nowelizującą z 2011 roku. Osobą odpowiedzialną za realizację zadań o charakterze rejestrowym, podobnie jak w przypadku większości zadań gminy, jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Jego zadaniem jest prowadzenie rejestru działalności regulowanej w obszarze odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.

Podsumowując, współczesne zadania jednostek samorządu terytorialnego związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi są niezwykle rozległe. Prawa i obowiązki tych jednostek w zakresie zarządzania odpadami komunalnymi stanowią kluczowy punkt regulacji prawnych, ustanawiając fundamenty efektywnego systemu zarządzania odpadami na poziomie lokalnym.

 Niniejszy wpis powstał przy współpracy kancelarii z Fundacją Mecenat

.