Odpowiedzialność karna w ochronie środowiska

Współczesne społeczeństwo coraz bardziej zdaje sobie sprawę z pilnej potrzeby ochrony środowiska naturalnego w obliczu globalnych wyzwań związanych ze zmianami klimatycznymi, zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. W tym kontekście, odpowiedzialność karna w ochronie środowiska staje się kluczowym obszarem prawa, którym zajmują się prawnicy, legislatorzy oraz instytucje międzynarodowe.

W ostatnich latach widzimy coraz większą świadomość społeczną dotyczącą konieczności sankcjonowania działań, które negatywnie wpływają na ekosystemy i zdrowie publiczne. Ochrona środowiska nie ogranicza się już tylko do kwestii moralnych czy etycznych, lecz staje się nieodłącznym elementem systemu prawnego, wymagającym skutecznych instrumentów, które zabezpieczą naszą planetę przed destrukcyjnym wpływem ludzkiej działalności.

Odpowiedzialność karna w zakresie ochrony środowiska manifestuje się w dwóch formach, a mianowicie jako odpowiedzialność za przestępstwa oraz odpowiedzialność za wykroczenia. Struktura prawna regulująca tę dziedzinę jest obszerna i rozbudowana, ujęta w różnorodnych aktach prawnych. Podstawy prawne odpowiedzialności karnej w kontekście ochrony środowiska wywodzą się z kilku kluczowych źródeł, obejmujących:

1. Kodeks karny: Centralny dokument normatywny, który precyzyjnie określa przepisy i sankcje dotyczące przestępstw mających negatywny wpływ na środowisko naturalne. Przestępstwa te podlegają restrykcyjnym karom, nakładanym na jednostki lub podmioty odpowiedzialne za ich popełnienie.
2. Kodeks wykroczeń: W ramach tego aktu normatywnego znajdują się przepisy dotyczące wykroczeń o mniejszym stopniu rażącości, lecz nadal naruszających normy proekologiczne. Stanowi to istotne narzędzie egzekwowania przestrzegania przepisów środowiskowych, szczególnie w kontekście naruszeń o lokalnym lub ograniczonym oddziaływaniu.
3. Prawo ochrony środowiska: Kolejny fundament prawny, który skupia się na regulacjach dotyczących działań gospodarczych, przemysłowych i rolniczych, nakładając odpowiedzialność na podmioty, których działalność wpływa na stan środowiska. Prawo to stanowi kompleksowy zestaw norm, ukierunkowanych na prewencję oraz reakcję na destrukcyjny wpływ człowieka na ekosystem.
4. Inne ustawy szczególne: takie jak Prawo łowieckie oraz ustawa o ochronie zwierząt. Stanowią one lex specialis w stosunku do Kodeksu karnego, precyzyjnie regulując kwestie związane z ochroną konkretnych obszarów środowiska, wzbogacając tym samym system prawny o dedykowane uregulowania.

Podstawy prawne związane z odpowiedzialnością karną w obszarze ochrony środowiska układają się w sposób rozproszony, a regulacje kodeksowe nie odgrywają dominującej roli w zapewnieniu wszechstronnej ochrony środowiska. Szczególnie istotne jest to, że przepisy te nie są wystarczające dla kompleksowej ochrony środowiska, co sprawia, że konieczne jest inkorporowanie postanowień karnych do ustaw poświęconych ochronie konkretnych elementów środowiska.

Odstąpienie od kompleksowego uregulowania w Kodeksie karnym odpowiedzialności za przestępstwa w dziedzinie ochrony środowiska miało miejsce po pierwsze w 1997 roku, a następnie dokonano powrotu do zestawienia regulacji przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym z tego samego roku. Subsekwentne uzupełnienia wynikały z kolejnych ustaw z zakresu ochrony środowiska oraz przepisów Prawa ochrony środowiska.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej zawarte w Prawie ochrony środowiska są szczegółowe i ściśle związane z sankcjonowaniem niedotrzymania licznych wymagań wynikających z tej ustawy. Czyny naruszające te wymagania zazwyczaj są traktowane jako wykroczenia, co zostało wyraźnie określone przez ustawodawcę w artykule 361 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z przepisami art. 19-21 Kodeksu wykroczeń, takie wykroczenia są zagrożone karami, w tym aresztem (od 5 do 30 dni), ograniczeniem wolności (miesiąc) i grzywną (od 20 do 5000 zł). Warto zauważyć, że Kodeks wykroczeń wyróżnia także karę nagany, chociaż nie jest ona przewidziana jako sankcja w przepisach działu II tytułu VI Prawa ochrony środowiska.

Należy zaakcentować, że istnieje ścisły związek pomiędzy odpowiedzialnością karną a wykonaniem obowiązków administracyjnoprawnych. Przepisy prawa karnego pełnią kluczową rolę w kontekście konieczności przestrzegania postanowień prawa administracyjnego, które w gruncie rzeczy określa zakres i treść większości fundamentalnych obowiązków związanych z ochroną środowiska. Ochrona karna obejmuje zatem nie tylko konkretne wartości środowiskowe, lecz również realizację określonych obowiązków administracyjnoprawnych (na przykład brak pomiarów wielkości emisji podlega sankcji za wykroczenie, będące wynikiem nierealizowania obowiązków określonych w przepisach prawa administracyjnego). Fakty penalizowane zgodnie z Prawem ochrony środowiska obejmują zwłaszcza naruszanie warunków decyzji dotyczących dopuszczalnego poziomu hałasu oraz zaniechanie przez inwestora zapewnienia ochrony środowiska podczas prac budowlanych na obszarze ich prowadzenia.

Niniejszy wpis powstał przy współpracy Kancelarii z Fundajcą Mecenat.