Ofiary przemysłu fotowoltaicznego

Ofiary przemysłu fotowoltaicznego

Ciężko nam uwierzyć, że jest wśród Państwa choć jedna osoba, która nigdy nie słyszała o „dobrodziejstwach” płynących z instalacji paneli słonecznych. Firmy zajmujące się ich montażem oraz produkcją uciekają się do najbardziej prymitywnych metod pozyskiwania klientów. Nękanie telefonami, korzystanie z wątpliwie legalnych baz danych z numerami telefonów, często osobiste wycieczki do domów lub firm potencjalnie zainteresowanych. Masowy montaż na dachach wszystkich sąsiadów, dzierżawa ogromnych hektarów gruntów pod farmy fotowoltaiczne to trend ostatnich lat.
Podczas organizowanych spotkań, przedstawiciele handlowi przedstawiają jedynie korzyści płynące z montażu takiego rozwiązania, zwinnie pomijając kwestie związane z ryzykiem. Pamiętajmy jednak, że "nie wszystko złoto co się świeci".

Jak mówi Mecenas Marcin Lewcio z Kancelarii Lewcio & Marciniak: „Firmy zajmujące się fotowoltaiką przeżywają prawdziwy boom rynkowy, a zarazem wiele z nich już dziś  wie o nadchodzącej recesji produktu w postaci farm fotowoltaicznych. Absurdem jest fakt, iż umowy na dzierżawę gruntu są wysoce niekorzystne dla właścicieli ziem. Ich treść zazwyczaj nacechowana jest wielością zapisów o charakterze abuzywnym. Abuzywność zapisów, czyli tzn. klauzule niedozwolone, to postanowienia umowne, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób niezgodny z powszechnie obowiązującym prawem. Innymi słowy – owe zapisy są wyjątkowo niekorzystne dla rolników. Warto przy tym wskazać, iż z informacji otrzymanych od mieszkańców niektórych miejscowości Dolnego Śląska, Warmii i Mazur, Mazowsza wynika, że w obrocie gospodarczym działają podmioty, które planują zawarcie wieloletnich umów na dzierżawę gruntów w celu budowy i eksploatacji urządzeń fotowoltaicznych wytwarzających energię elektryczną. W związku z tym jesteśmy przekonani o istnieniu ogromnych ryzyk dla właścicieli gruntów – rolników indywidualnych oraz osób posiadających grunty, których parametry pozwalają na montaż takiego sprzętu. Dotyczy to ryzyka przyszłego i nieuzasadnionego ponoszenia kosztów związanych z likwidacją i utylizacją tych instalacji, naprawy zniszczeń powstałych w wyniku eksploatacji, ponoszenia dodatkowych opłat w postaci podatków, kar umownych dla Wydzierżawiającego, waloryzacji umowy od momentu uruchomienia instalacji fotowoltaicznej, a nie od momentu jej podpisania, co skutkuje obniżeniem uprzednio umówionego czynszu, nawet o 25 % w skali trwania umowy. Ponadto konsultowaliśmy sprawy, w których firma wydzierżawiła obszar 9 ha, a korzystała tylko z 4 ha, uznając i uzurpując sobie prawo obniżenia wynagrodzenia do części gruntu, z którego owa firma korzystała. Na kanwie tychże problemów, należy także mieć na uwadze, że w różnych gałęziach gospodarki znane są scenariusze takich działań jak likwidacja firmy tuż przed końcem żywotności instalacji lub przeniesienie praw własności tych instalacji na firmy tzw. słupy.  Jest to powszechna praktyka. Dochodzą do nas informacje od klientów, że firmy, które zamontowały panele na ich gruncie, w niedalekiej przyszłości mają w planach „zwinąć” interes. A to tylko kilka problemów związanych z przedsiębiorstwami w tej branży”

Czym właściwie jest fotowoltaika?

To dziedzina nauki i techniki zajmująca się przetwarzaniem światła słonecznego na energię elektryczną, czyli inaczej wytwarzanie prądu elektrycznego z promieniowania słonecznego przy wykorzystaniu zjawiska fotowoltaicznego. Głównym surowcem do produkcji ogniw fotowoltaicznych jest wafel krzemowy, lecz nie amorficzny, ale krystaliczny. Panele cienkowarstwowe (CIGS) powstają przez napylenie cienkiej warstwy miedzi, indu, galu, selenu na powierzchnię szkła lub plastiku i dodaniu elektrod. Pojedyncze ogniwo jest w stanie wygenerować prąd o mocy 1-6,97 W. W celu maksymalizacji uzyskiwanych efektów, ogniwa łączone są w moduły fotowoltaiczne (grupy ogniw w urządzeniu). 

Jak wygląda praktyka?
Dobrodziejstwa płynące z instalacji paneli fotowoltaicznych zostały pogwałcone przez masowy wysyp mniejszych i większych firm, opierających swoją politykę na jednostronnej korzyści płynącej z zawieranych umów. Konsumenci, będący rolnikami, którzy zdecydowali się bądź zdecydują się
na dzierżawę gruntu pod farmę fotowoltaiczną, nie mają świadomości o niekorzystnych zastrzeżeniach umownych.

Utylizacja? Za 29 lat to już nie będzie naszym problemem

Polski ustawodawca stoi przed ogromnym problemem, związanym z utylizacją paneli fotowoltaicznych. Warto zauważyć, iż zgodnie z ustawą z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1688 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1893) 

- zasady recyklingu, odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a także zasady przetwarzania zużytego sprzętu, w tym ich demontaż i przygotowanie do ponownego użycia,
nie obejmują farm fotowoltaicznych, ulokowanych na wydzierżawionym gruncie Rolnika.
Wynika to z tego, iż art. 2 ust. 2 wskazuje, że przepisów ww. ustawy nie stosuje się do sprzętów wielkogabarytowych tj. stałych instalacji, rozumianych jako wielkogabarytowe zespoły różnego rodzaju aparatury oraz, w stosownych przypadkach, innych urządzeń, które łącznie spełniają następujące warunki:

a) są montowane, instalowane i odinstalowywane przez profesjonalny personel;
b) są przeznaczone do trwałego użytkowania jako część budynku lub konstrukcji w określonej wcześniej i stałej lokalizacji;
c) mogą być zastąpione wyłącznie tym samym, specjalnie zaprojektowanym sprzętem.

Tym samym, oznacza to, że farmy fotowoltaiczne, nie mogą zostać uznane jako zwykły sprzęt elektroniczny, gdyż restrykcje wskazanej ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, nie obejmują ich swoim zakresem, a to z uwagi na fakt, że farmy fotowoltaiczne są montowane, instalowane i odinstalowane przez profesjonalny personel, jednocześnie będąc przeznaczonym do trwałego użytkowania jako część konstrukcji w określonej wcześniej i stałej lokalizacji, mogącej być zastąpionej wyłącznie taką samą, specjalnie zaprojektowaną farmą fotowoltaiczną.Co w praktyce oznacza, że Rolnik-Wydzierżawiający, poniesie ogromne koszty utylizacji farmy fotowoltaicznej, gdyż farma fotowoltaiczna, nie jest zwykłym sprzętem elektronicznym.

Problem społeczny

Warto zwrócić uwagę, że w interpelacji nr 913 do ministra aktywów państwowych, ministra klimatu, ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie przygotowania Polski do likwidacji, recyklingu i utylizacji wyeksploatowanych paneli fotowoltaicznych, wskazuję się, że:
Z informacji otrzymanych od mieszkańców niektórych miejscowości Dolnego Śląska, między innymi wsi Platerówka wynika, że w obrocie gospodarczym działają podmioty, które planują zawarcie wieloletnich umów na dzierżawę gruntów w celu budowy i eksploatacji urządzeń fotowoltaicznych wytwarzających energię elektryczną.
W związku z tym może powstać zagrożenie dla właścicieli gruntów – głównie rolników indywidualnych – w postaci ryzyka przyszłego i nieuzasadnionego ponoszenia kosztów związanych z likwidacją i utylizacją tych instalacji.
Obawa ta wynika z faktu, że firmy które będą czerpać zyski z produkcji energii elektrycznej mogą nie chcieć ponosić kosztów utylizacji paneli fotowoltaicznych. Wówczas ogromny koszt ich demontażu i likwidacji może zostać przeniesiony na rolnika jako właściciela gruntu.
W różnych gałęziach gospodarki znane są scenariusze takich działań jak likwidacja firmy tuż przed końcem żywotności instalacji lub przeniesienie praw własności tych instalacji na firmy tzw. słupy.

Pewnym jest natomiast, że brak takowych zapisów może poskutkować scedowaniem odpowiedzialności wraz ze wszelkimi kosztami (demontażem, przewozem oraz zapłatą za utylizację) na Wydzierżawiającego Rolnika.
W tym przypadku warto również zwrócić uwagę na przepisy regulujące nazwaną umowę dzierżawy tj. art. 693 i następne Kodeksu Cywilnego. W tym kontekście, warto zwrócić uwagę, że umowę dzierżawy można zawrzeć na czas oznaczony bądź nieoznaczony.
Z wyprzedzeniem, należy wskazać, iż umowa dzierżawy zawarta na czas oznaczony,
jest nie korzystna dla Wydzierżawiającego Rolnika, a to z uwagi na fakt, iż:
Umowa dzierżawy, która została zawarta na czas oznaczony 10, 20 czy 25 lat – może zostać wypowiedziana tylko i wyłącznie w sytuacjach przewidzianych w umowie.
Co w dalszej kolejności oznacza, że w sytuacji, kiedy opłacalność dzierżawy staje się nieintratna, wydzierżawiający nie może wypowiedzieć dzierżawy, gdyż zazwyczaj taka okoliczność nie jest uwzględniona jako przesłanka, mogąca uprawniać do wypowiedzenia umowy dzierżawy.
Rolniku, jeśli w twojej umowie dzierżawy celowo został wskazany termin jej zawarcia opierający się w okolicy 29 lat, należy niezwłocznie poddać analizie całą umowę, a to z uwagi na fakt, iż dzierżawa, która została zawarta na czas dłuższy niż lat trzydzieści, poczytuje się z mocy prawa jako umowę, zawartą na czas nieoznaczony.
Co należy odczytywać, w ten sposób, że zawarcie w umowie dzierżawy zastrzeżenia, określającego termin trwania umowy poniżej 30 lat, oznacza celowy zabieg,
niekorzystnie wpływający na interesy Wydzierżawiającego – Rolnika.
Z całą stanowczością należy zauważyć, iż umowa dzierżawy zawarta na czas nieoznaczony jest korzystniejsza niż zawarta na czas oznaczony, a to z uwagi na fakt, iż możliwość jej wypowiedzenia wykracza poza przesłanki wskazane w umowie, co oznacza,
że wydzierżawiający rolnik może ją wypowiedzieć np. z powodu nieopłacalności, z zachowaniem obwarowania wynikającego z Kodeksu Cywilnego.

Rolniku zawarłeś taką umowę i co dalej?
W pierwszej kolejności niezwłocznie musisz skorzystać z pomocy, aby jak najszybciej zniwelować bądź wykluczyć niekorzystne skutki zawarcia umowy dzierżawy gruntu rolnego pod farmę fotowoltaiczną.
W tym wypadku z związku z tym, że nie możesz wypowiedzieć umowy, ze względu na postanowienia umowne bądź ryzyko związane z wysoką karą umowną, niewątpliwie twoja umowa dzierżawy wymaga analizy pod kątem jej nieważności, skutkującej uwolnieniem Cię od nieopłacalności jej zawarcia.
Zwróć szczególną uwagę, czy twoja umowa dzierżawy zawiera postanowienia abuzywne tj. postanowienia sprzeczne z dobrymi obyczajami i znacząco naruszające interesy konsumenta,
a to z uwagi na fakt, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Jak dotychczas w naszej praktyce dostrzegliśmy już wiele takich postanowień abuzywnych
w umowach dzierżawy gruntów rolnych pod farmy fotowoltaiczne.
Na przykładzie tych umów można wyszczególnić:

1) Brak postanowień, określających konkretne terminy rozpoczęcia pierwszych czynności przez Dostawcę paneli fotowoltaicznych tj. Dzierżawcę;
2) Postanowienia sformułowane w sposób naruszający, prawa i obowiązki konsumenta, sprzeczne z dobrymi obyczajami;
3) Postanowienia dające możliwość przedsiębiorcy, aby ten przeniósł prawa i obowiązki, bez jednoznacznej zgody konsumenta;
4) Postanowienia wyłączające lub znacznie ograniczające odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta, kiedy ten poniesie szkody osobiste;
5) Postanowienia znoszące lub znacząco ograniczające odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta, jeśli ten wykona zobowiązanie w sposób odbiegający (nawet w nieznacznym stopniu) od ustaleń w umowie lub gdy zupełnie nie wykona zobowiązania;
6) Postanowienia uprawniające przedsiębiorcę do zmiany zastrzeżeń umownych bez podania ważnej przyczyny;
7) Postanowienia, określające jednostronne kary umowne dla Wydzierżawiającego Rolnika - powszechną praktyką są zapisy skonstruowane w taki sposób, aby w razie jakichkolwiek zaniedbań ze strony dostawcy/dzierżawcy mógł on usprawiedliwić swoje postępowanie, unikając odpowiedzialności materialnej;

Jakie zastrzeżenia umowne?

Umowa dzierżawy gruntu powinna zawierać skonkretyzowane postanowienia, określające czas jej trwania oraz prawa i obowiązki stron.
Szczególną uwagę należy zwrócić na regulacje dotyczące m.in. obowiązków związanych z utylizacją, demontażem paneli fotowoltaicznych po zakończeniu umowy.
Należy także nie zapominać o kwestiach podatkowych – z pewnością dzierżawca gruntu będzie chciał scedować tę odpowiedzialność na wydzierżawiającego. A co w sytuacji, w której inwestor zaniecha prowadzenia eksploatacji? Wszelkie odpowiedzialności płynące z tego tytułu należy zabezpieczyć odpowiednimi zapisami o karach umownych.

Niniejszy wpis powstał w ramach współpracy Kancelarii Adwokackiej Lewcio & Marciniak w Warszawie i Kancelarii Adwokackiej Lewcio & Marciniak w Częstochowie z Fundacją Mecenat celem podnoszenia świadomości prawnej społeczeństwa i propagowaniu idei rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.