Co się dzieje z biznesem po śmierci przedsiębiorcy?

Śmierć właściciela biznesu to zawsze trudny moment, zarówno dla jego bliskich, jak i dla samego przedsiębiorstwa. Wśród emocji związanych z utratą osoby bliskiej oraz obowiązków formalnych często zapomina się o kluczowej kwestii: co dzieje się z biznesem po śmierci właściciela? Brak odpowiedniego planowania sukcesji może prowadzić do poważnych konsekwencji – od nagłego przestoju w działalności, przez utratę płynności finansowej, aż po całkowitą likwidację firmy. O dalszych losach przedsiębiorstwa decyduje przede wszystkim forma prawna, w jakiej było ono prowadzone.

W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, która jest ściśle związana z osobą fizyczną, śmierć właściciela skutkuje co do zasady wykreśleniem wpisu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Nie oznacza to jednak, że firma musi natychmiast przestać działać. Spadkobiercy mogą ustanowić zarządcę sukcesyjnego, który będzie czasowo kontynuować prowadzenie przedsiębiorstwa – wystawiać faktury, regulować zobowiązania, kontaktować się z kontrahentami i zarządzać majątkiem firmy. Jeśli zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony w ciągu dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, działalność nie może być kontynuowana, a spadkobiercy będą musieli przejąć majątek w ramach spadku i ewentualnie zarejestrować nową działalność.

W spółce cywilnej, która nie posiada osobowości prawnej i działa na podstawie umowy między wspólnikami, śmierć jednego z nich zazwyczaj powoduje rozwiązanie spółki, chyba że w umowie przewidziano inne rozwiązania – na przykład wejście spadkobierców w miejsce zmarłego lub kontynuowanie działalności przez pozostałych wspólników. Jeśli umowa spółki nie zawiera takich postanowień, niezbędne będzie przeprowadzenie likwidacji i rozliczenie majątku pomiędzy wspólnikami i ich spadkobiercami.

W spółkach prawa handlowego – takich jak spółka jawna, komandytowa, z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjna – sytuacja wygląda inaczej. Te podmioty mają odrębny byt prawny, co oznacza, że śmierć wspólnika nie powoduje automatycznie rozwiązania spółki. Udziały lub akcje należące do zmarłego wchodzą w skład spadku i mogą zostać odziedziczone. Kluczowe znaczenie ma jednak treść umowy spółki lub statutu, które mogą zawierać szczegółowe zapisy regulujące losy udziałów – na przykład ograniczenia wstąpienia spadkobierców do spółki, prawo odkupu udziałów przez wspólników lub obowiązek ich zbycia. Brak odpowiednich postanowień może prowadzić do sporów lub paraliżu decyzyjnego w firmie.

Po śmierci właściciela niezależnie od formy działalności należy jak najszybciej zabezpieczyć majątek firmy, ustalić krąg spadkobierców oraz przeanalizować wszystkie zawarte umowy i zobowiązania. Wskazane jest również, aby poinformować kluczowych pracowników i klientów o zaistniałej sytuacji oraz (o ile to możliwe) zapewnić ich o kontynuacji działalności. Szczególnie istotne staje się także odzyskanie dostępu do kont bankowych, systemów księgowych i innych istotnych zasobów informatycznych. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, jeżeli właściciel nie ustanowił zarządcy sukcesyjnego za życia, spadkobiercy mają na to jedynie dwa miesiące od daty śmierci. 

Najlepszym sposobem na uniknięcie chaosu po śmierci właściciela firmy jest wcześniejsze przygotowanie planu sukcesji. W jego skład powinno wchodzić przede wszystkim sporządzenie testamentu, w którym zostanie określony podział udziałów, majątku i praw związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W przypadku spółek warto zadbać o odpowiednie postanowienia w umowie spółki lub statucie, które będą jasno określać zasady dziedziczenia i wykupu udziałów. Dla jednoosobowych działalności gospodarczych kluczowe jest ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, co można zrobić zarówno w CEIDG, jak i w formie aktu notarialnego. Jeśli przedsiębiorca planuje sukcesję rodzinną lub przekazanie firmy konkretnej osobie, warto wcześniej przygotować tę osobę do przejęcia zarządzania poprzez stopniowe wdrażanie jej w prowadzenie spraw przedsiębiorstwa. Dodatkowo warto rozważyć zawarcie stosownych polis ubezpieczeniowych, które zapewnią firmie płynność finansową w trudnym okresie przejściowym.   

Śmierć właściciela firmy to dla przedsiębiorstwa prawdziwy test stabilności i przygotowania. Brak planowania może doprowadzić do upadku nawet dobrze prosperującego biznesu. Dlatego warto, by każdy przedsiębiorca, niezależnie od wielkości firmy i jej formy prawnej, poświęcił czas na opracowanie realnej strategii sukcesji. To nie tylko forma zabezpieczenia dorobku swojego życia, ale także wyraz odpowiedzialności wobec bliskich i wspólników. Skontaktuj się z nami, jeśli chcesz zabezpieczyć przyszłość swojego biznesu i swoich najbliższych.

Niniejszy wspis powstał przy współpracy Kancelarii w Fundacją Mecenat.